Texel brak 850 jaar geleden los van het vasteland - Het ontstaan van een eiland

Een bijzonder jubileum dit jaar. 850 jaar geleden werd Texel namelijk een eiland. In 1170 zorgde de Allerheiligenvloed ervoor dat Texel definitief van het vasteland werd gescheiden. Maar het eiland van toen, is niet het eiland van nu. Door de eeuwen heen ontwikkelde Texel zich tot wat het nu is.

Om het Texelse landschap te verklaren gaan we eerst verder terug in de tijd. In het geologische tijdperk Pleistoceen wisselden ijstijden en warmere perioden elkaar af. Gedurende één van deze koude perioden - het Saalien - werden Twente, Zuid-Drenthe, Zuid-Friesland, Wieringen en Texel bedekt met landijs afkomstig uit Scandinavië. Het met dit landijs meegevoerde keileem, werd door het ijs opgestuwd en bleef na afloop van deze ijstijd achter. De Hoge Berg is het meest duidelijke voorbeeld van zo'n opstuwing.

De ontwikkeling van Texel. Groen het eiland in 1600, gearceerd in 1750 en in wit de situatie heden. - Gerard Timmerman

Het 'Oude land van Texel'

In de laatste ijstijd, het Weichselien, bereikte het ijs ons land niet, maar er heerste wel een poolklimaat. De Noordzeebodem werd een poolwoestijn. Grote hoeveelheden zand verstoven en bedekten de keileemheuvels. Dit oudste gedeelte van het huidige Texel beslaat globaal de streek tussen Den Hoorn, Den Burg, Hoge Berg, De Waal en Oosterend. Dit gebied wordt nu nog het 'Oude land van Texel' genoemd.

In het daarop volgende warme tijdvak - het huidige Holoceen – breidde de Noordzee zich weer uit en werden de lagere delen tussen de oude keileemafzettingen en het opgestoven dekzandpakket opgevuld met zeeklei.

Bij opgravingen zijn vuurstenen werktuigen gevonden die erop wijzen dat er in het Mesolithicum (8000 - 4500 voor Christus) al mensen op Texel woonden. Vermoedelijk waren het jagers die tijdelijk in het gebied actief waren. In de Midden Bronstijd, ongeveer 1000 voor Christus, was er waarschijnlijk wel permanente bewoning. De gevonden resten van grafheuvels in Den Burg wijzen daarop.

Drie eilanden

Rond 1200 omvatte Texel de stuwwal van Den Hoorn tot Oosterend en het duineiland Ganc rond het huidige De Koog. Eierland zat tot de dertiende eeuw vast aan Vlieland. Door het ontstaan van het Eierlandse Gat (tussen Texel en Vlieland) werd Eierland een zelfstandig eiland.

Texelaars legden onder begeleiding van monniken de eerste kleine polders aan rond de ijstijdheuvels en aan de wadkant van de Koger duinen. De Koog heeft er zijn naam aan te danken, want ‘coogh’ was in het oud-Fries (toen de voertaal op Texel) het gangbare woord voor ‘polder’.

Eierland

Aan het begin van de zeventiende eeuw begon het grote werk: toen werd onder leiding van Hollandse ingenieurs de dijk rond polder Waalenburg definitief gesloten. In 1835 raakte Eierland met Texel verbonden: het Anegat slibde dicht en op deze zandbank werd een zanddijk aangelegd. Niet elke inpoldering was succesvol. De dijk van polder Hoornenburg, de voorloper van de Prins Hendrikpolder, was in september 1769 voltooid. In november van dat jaar werd de polder getroffen door een stormvloed, waardoor het nieuwe land grotendeels verloren ging. In 1770 werd de dijk hersteld, maar in 1792 brak deze opnieuw, zo werd het verdronken land. In 1847-1848 hield de dijk van de Prins Hendrikpolder wel stand. Vele binnendijkjes die door het landschap kronkelen, markeren de landaanwinningen door de eeuwen heen. Ze zijn een stuk lager dan de robuuste Waddendijk, die de afgelopen drie jaar ingrijpend is versterkt.

Vloedhaken

De groei van Texel is ook goed te zien op het zuidelijk deel van het eiland. Daar markeren zogeheten vloedhaken de natuurlijke aanwas. Den Hoorn dankt er zijn naam aan. Een ‘horn’ of ‘hoorn’ is een hoek of haak in het kustlandschap. Meestal een langwerpige, aan drie zijden door water omgeven landtong. Zoals het in oostelijke richting geleidelijk lager wordende duingebied tussen de polders De Naal en het Zouteland en De Kuil en het Nieuwland. Deze hoorn is rond 1300 ontstaan toen vanuit het zuiden een zandplaat tegen de kust aanschoof. Van west naar oost liggen hier de Kuuldernollen, vervolgens tussen Mokweg en Stolpweg het Klamat, en ten slotte de lage duinen van een verdwenen nederzetting: Oude Hoorn. Een stukje verder ontstond later Den Hoorn.

Kreeftepolder

In de loop der eeuwen zijn zo regelmatig nieuwe zandplaten vanuit het Marsdiep tegen de zuidpunt aangeschoven. Hierop ontstonden nieuwe duinrichels gescheiden door natte valleien. Ook de mens liet zich hier gelden. Door de aanleg van stuifdijken zijn de Horsmeertjes en daarachter de Kreeftepolder ontstaan.

Bijzonder staaltje van moderne landaanwinning is de zandige dijk van de Prins Hendrikpolder. Hierbij werd de aanleg van een sterke dijk gecombineerd met de vorming van een nieuw natuurgebied, de lagune bij Ceres. Met 5 miljoen kubieke zeemeter zand werd Texel zo een paar honderd hectare groter gemaakt. Dit werk werd in 2019 voltooid.

Zo kreeg het eiland zijn huidige vorm. Maar nog steeds veranderen de kustlijnen. In het westen slaat de zee duinen weg, in het zuiden komt de ‘Razende Bol steeds dichter naar Texel aangeschoven. Je kunt zeggen dat de helft van het eiland door de natuur is ontstaan en de andere helft door mensen is gemaakt.