Oorlogsbeton nog her en der te zien op het eiland

Texel herbergt nog veel tastbaarheden uit de Tweede Wereldoorlog. Zoals bunkers. Verspreid over het eiland moeten er ooit 400 à 500 hebben gestaan. Hoewel er al veel gesloopt zijn, ondergestoven en in zee verdwenen, is er nog het nodige te zien.

Bunkers markeren zwarte bladzijde in Texelse historie

Na de bezetting van Nederland werd op 18 december 1941 vanuit het Oberkommando der Werhmacht het officiële bevel gegeven voor de aanleg van de kunstverdedigingslinie Neue Westwall, van Noorwegen tot de Frans-Spaanse grens (de latere Atlantikwall).

Texel zou op Den Helder na het sterkst van de kustgebieden van Noord-Holland worden uitgebouwd. Per kilometer zouden er gemiddeld 4,2 bunkers komen te staan. Uiteindelijk bleef het bij 'slechts' 1,8 bunkers per km. Voor vervoer van materialen was een spoorlijntje aangelegd. Niet alleen in de duinen verrezen bunkers, ook op veel andere plekken op Texel. Er werd met man en macht aan gewerkt, vele duizenden kubieke meters beton waren nodig. Bij het Winterbauprogramma waren ruim 400 Nederlandse arbeiders (geen dwangarbeiders) actief. In 1943 waren er 2265 Duitse soldaten gelegerd op Texel.

Oorlogsbeton

Verspreid over het eiland waren er meerdere bunkercomplexen.  Zoals het wooncomplex op het Gerritsland, dat in 1943 werd gebouwd. De officiële benaming was Wiederstandsnest 21 AH. Het waren zo'n zestig manschappenverblijven, bergplaatsen, verbandplaatsen en keukens. Vrij eenvoudig en niet bomvrij zoals de bunkers van latere jaren. Na de oorlog zijn er een aantal opgeruimd, maar de meeste zijn er nog. Dichtgemetseld en onder de grond gewerkt. In het bos lijken het op het eerste gezicht duinen, maar onder die bergjes zit dus oorlogsbeton.

Ook op en rond Loodsmansduin stond een complex met bunkers. 'Batterij Den Hoorn bestond uit een geschutsopstelling, de commandopost (die nog vooroorlogs en van Nederlandse origine is). De hooggelegen kolos die uitkijkt op zee stond in verbinding met geschut in de verderop gelegen Bollekamer, waarvan de fundamenten nog te zien zijn. Het complex op Loodsmansduin omvatte meerdere gebouwen van een zware Duitse luchtdoelbatterij.  Vele geallieerde vliegtuigen zijn in de oorlog door deze batterij naar beneden gehaald. Na de oorlog diende een aantal bunkers als noodwoning. De commandopost staat er nog en is toegankelijk via een rolstoelvriendelijk pad. De overige bunkers zijn gesloopt en deels onder het zand verdwenen.

Zuidbatterij

Bij paal 9 stond de zogeheten Zuidbatterij, ook wel batterij De Hors genoemd. Dit was een zwaarbewapende kustbatterij, bewapend met dubbelkanonnen. Deze is door de kustafslag in zee verdwenen. Bij extreem laag water zijn de restanten nog te zien.

Nabij De Cocksdorp was de Noordbatterij. Ook deze zware bunkers zijn in zee en onder het zand verdwenen. Op het strand ten zuiden van de Slufter steken er nog een paar stukjes bovenuit.  Van geringer omvang waren de stelling Ongeren nabij DenBurg en het bunkercomplex bij het vliegveld. Langs de Postweg staat nog een macaber overblijfsel uit die tijd.

Texla

Een bunker die tot de verbeelding spreekt, is die bij Texla, aan de noordkant van Den Burg, op de hoek Nieuwlanderweg-Georgiëweg. Van alle bunkers op Texel was dit de belangrijkste. Muren van tweeëneenhalve meter dik beton moesten voorkomen dat 500-ponders, bommen van de Geallieerden, bunker ST (Städige) 2053, het Texelse hoofdkwartier van de bezetters aan puin zouden schieten. Ruim 800 kuub beton is er in verwerkt. Waarschijnlijk de reden dat het niet gelukt is deze te slopen, waar zo'n 45 andere die ooit op dit complex stonden na de oorlog zijn verdwenen.

De bunker was voorzien van een luchtfiltersysteem om te zorgen dat bij een gifaanval de acht manschappen zouden overleven. Binnen en bovenop zijn de pijpen nog zichtbaar. Ook nog restanten van de schakelkasten waarmee de verbinding met het geschut bij Ongeren, Den Helder en andere Duitse eenheden werden onderhouden.

Meer dan zeventig jaar ging de kolos schuil onder een hoop grond en graasden er schapen bovenop, maar nadat het land in andere handen was overgegaan, werd de bunker vrij gegraven.  De aarden wal, die moest voorkomen dat de vijand vanaf de grond naar binnen kon stormen, ligt nu weer op de originele plek. Via een schietgat in de muur konden de bezetters de doorgang tussen de grondwal en de bunker met hun wapens bestrijken. TIP: Zondag 28 juli en zondag 25 augustus 2019 is de Bunker bij Texla open voor publiek tussen 11:00 en 16:00 uur.

Bloedbad

Maar toen Georgische soldaten in Duitse krijgsdienst, die op Texel gelegerd waren, op 6 april 1945 in opstand kwamen (op Texel bekend als de Russenoorlog) moeten de Duitse manschappen in deze bunker zijn verrast. Volgens de overlevering richtten de muiters binnen een bloedbad aan, twee kogelgaten in een deur in de bunker herinneren vermoedelijk aan het drama.

Na de oorlog zijn veel bunkers gesloopt, in zee verdwenen, ondergestoven of onder het zand verwerkt. Enkele werden in de zomer gebruikt als strandkiosk of speelobject, andere als noodwoning, bergruimte of paardenstal.

Russenoorlog

De Russenoorlog. Zo wordt op Texel de strijd genoemd die woedde nadat Georgische soldaten in Duitse krijgsdienst op 6 april 1945 in opstand kwamen tegen wat in feite hun medesoldaten waren. Deze bloedige muiterij die duurde tot 20 mei (ruimschoots na de bevrijding, Texel wordt daarom wel Nederlands laatste slagveld genoemd) waarbij in totaal zo'n 3000 slachtoffers vielen (onder wie meer dan 100 burgers).  Vrijwel alle boerderijen in Eierland werden in as gelegd en grote delen van Den Burg veranderen in ruïnes. Een drama dat diepe sporen heeft nagelaten in de Texelse samenleving.

Een zwarte bladzijde in de Texelse geschiedenis, die wellicht het meest tastbaar is op de Georgische begraafplaats op de Hogeberg, waar de gesneuvelde Georgiërs en hun leider Loladze begraven liggen.

Expositie

Uitgebreide informatie over de bunkers, maar ook over de bezetting, de luchtoorlog boven en rond Texel en andere gebeurtenissen, is te vinden in Luchtvaart- en Oorlogsmuseum '40-'45 op het vliegveld. Het museum opende vorig jaar een nieuwe expositie over de Tweede Wereldoorlog. Met ruime aandacht voor de Atlantikwall, de verdedigingslinie met het oog op de dreigende invasie door de Geallieerden. Maquettes van bunkers op Texel zijn onderdeel van de expositie.